مصاحبه در تقابل با بازجویی
بازجویی و مصاحبه بیشتر از آن چه که در تلویزیون مشاهده می‌شود در زندگی واقعی افراد مورد استفاده قرار می‌گیرد. بر اساس روش‌هایی که بیشتر مردم استفاده می‌کنند و متناسب با این رفتارها باید یک سری حقایق را در هنگام یک جلسه مصاحبه یا بازجویی به خاطر داشت. در این مقاله شما را با این روش ها آشنا می‌کنیم. در ابتدا خوب است بدانید که در هنگام مصاحبه یا بازجویی:
- شما هیچ وقت نمی‌توانید با قاطعیت بگویید که فرد مورد نظر در حال دروغ گفتن است یا خیر بلکه فقط می‌توانید دقت کنید که در هنگام گفتگو، درباره چه موضوع هایی دچار استرس شده و بیشتر بر روی همین موضوعات متمرکز شوید.
- تمام افراد در هنگام مواجه با چنین فرایندهایی دچار استرس می‌شوند. بنابراین مشخص کردن سطح استرس پایه بسیار ضروری است. وجود استرس طی بازجویی، دلیلی بر گناهکار بودن فرد نیست.
- شما در هنگام مصاحبه، اطلاعاتی را بیان می کنید. بنابراین نظارت بر علایم فیزیکی ظاهری خودتان هم مهم است. همچنان که شما در حال تلاش برای خواندن دست طرف مقابل هستید او نیز تلاش می‌کند تا دست شما را بخواند. خیلی از بازجویان تازه کار، با زبان بدن خویش اطلاعات بیشتری را افشا می‌کنند تا خود شخصی که تحت بازجویی قرار دارد!
ویژگی های بارز
بازجویی و مصاحبه با وجود شباهت ها و نقطه اشتراکاتی که با یکدیگر دارند، دارای تفاوت های کلیدی مهمی نیز هستند. برخی از مهم ترین خصوصیات و وجه تمایز بین این دو، در جدول زیر نشان داده شده است.
|
مصاحبه |
بازجویی |
| مصاحبه شونده صحبت می‌کند، شما گوش می‌کنید. | شما با فرد درباره اظهاراتش صحبت می‌کنید. |
| مصاحبه شونده مسیر مصاحبه را هدایت می‌کند، شما گفته‌های او را شفاف سازی کرده و گوش می‌کنید. | شما مسیر را مشخص می‌کنید.
از مهارت‌های NLP استفاده می شود. |
| هر سؤالی به سؤال بعدی منجر می‌شود و چک لیستی وجود ندارد. | با در نظر گرفتن یک مسیر و جهت خاص (اعتراف به گناه) اجرا می‌شود. |
| ماهیت نرم | ماهیت سخت |
| راحت بودن مصاحبه شونده | استفاده از اتاق بازجویی. بازجویی شونده، تحت فشار قرار دارد. |
| جمع آوری اطلاعات | افشای اطلاعات |
| در اوایل تحقیقات | جلسه نهایی |
تغییرات
یکی از اشتباه های افراد تازه کار در هنگام مصاحبه و بازجویی این است که تصور می‌کنند هر تغییر رفتار شخص، معنای مهمی دارد. دست به سینه نشستن لزوماً به معنی تفکر نیست ممکن است مثلاً هوا سرد باشد یا این که ممکن است زیربغل شخص، بوی ناخوشایندی بدهد. همچنین ممکن است به دلیل سؤال های شما استرس وی افزایش پیدا کرده باشد. تمام این حالت ها با دست به سینه نشستن نمایان می‌شوند.
– تغییرات گروهی
علاوه بر تغییرات واحد باید به گروهی از تغییرات که همراه با هم انجام می‌شوند نیز توجه کنید. فرد؛ دست به سینه می‌شود، سرش را می‌چرخاند و پاهایش را صاف روی زمین قرار می‌دهد. چنین فردی یک فرد بسته (Closed Person) است. تغییرات گروهی می‌توانند مهم باشند. بنابراین توجه داشته باشید وقتی این تغییرات صورت می‌گیرند، گفتگو درباره چه موضوعی در حال جریان است.
– کلمبو
اگر به دنبال کسب اطلاعات و یادگیری بیشتری هستید، خوب است اپیزودی را از سریال «کارآگاه کلمبو» ببینید؛ وقتی که کارآگاه می‌گوید: «فقط یک چیز دیگه …»، از مصاحبه به سمت بازجویی حرکت می‌کند. او حقایق را بیان کرده و اظهاراتی که پیش از این توسط فرد بیان شده است را رد می‌کند. بله، از سریال های تلویزیونی هم می توانید چیزهایی یاد بگیرید!
گرایشات فعلی
در حال حاضر، دو کلاس و تفکر درباره مصاحبه و بازجویی وجود دارد که هر دوی آنها هم در سراسر جهان بسیار پرکاربرد هستند.
1- جان رید
تاکنون از کتاب «اصول روش‌های بازجویی و اعتراف گیری رید» برای آموزش بسیاری از افراد حرفه‌ای نظامی و بازجویان پلیس استفاده شده است. این کتاب، یک کتاب ساده به همراه داستان، تمرین و مطالعات موردی مختلف است که بر اساس کتابی با نام «بازجویی و اعتراف گیری جنایی» که در سال 1962 میلادی توسط “Fred E. Inbau” نوشته شد و توسط “John E. Reid” و “Joseph Buckley” ویرایش شد، نوشته شده است. این روش، یک روش عملی و کاربردی است که سالیان سال بر مصاحبه ها و بازجویی‌ها در ملل مختلفی تأثیرگذار بوده است.
2- استن والترز
کتاب «اصول مصاحبه و بازجویی مبتنی بر حرکت‌شناسی» بر اساس سازوکار مبارزه یا فرار است که تمام انسان‌ها از این اصول پیروی می کنند. بدن ما نشانه‌هایی را از آن چه ذهن ما درباره آن فکر می‌کند، از خود بروز می‌دهد.
این متد بر اساس پنج عکس العمل استانداردی است که انسان‌ها در هنگام مصاحبه از خود نشان می‌دهند:
- خشم
- افسردگی
- انکار
- چانه زنی
- پذیرش (اعتراف).
چهار مرحله فرایند مصاحبه عبارتند از:
- جهت گیری
- روایت کردن
- آزمون و محک زدن متقابل
- خاتمه (نتیجه گیری).
چهار نوع شخصیت متفاوت هم وجود دارد که شامل موارد زیر است:
- درونگرا
- برونگرای فعال
- برونگرای غیرفعال
- برونگرای فعال – منحصر به فرد.
هر نوع مصاحبه یا بازجویی باید متناسب با نوع شخصیت فرد طراحی شود. در این روش‌ها مصاحبه گر می بایست از مراحل کار و نوع شخصیت فرد اطلاع کافی داشته و در عین حال تمام پارامترهای فیزیکی او را نیز تحت نظر داشته باشد.
اتاق‌های بازجویی و مصاحبه
بسیاری از افراد به اتاقی که بازجویی در آن انجام می‌شود، توجهی ندارند. هر چند در ایستگاه‌های پلیس، اتاق‌هایی برای انجام این کار در نظر گرفته شده‌اند اما در محیط کار، هر اتاقی می‌تواند یک اتاق مصاحبه باشد. این اتاق باید کمترین سروصدا را داشته و سازوکاری برای کنترل تردد افراد به آن وجود داشته باشد.
پیامدها
در هنگام بازجویی، یادآوری عواقب و پیامدها باید در حداقل میزان ممکن بوده و هرگونه یادآوری درباره زندان حذف شود (از جمله علایم، پوسترها و هر چیز دیگری).
حریم خصوصی
در هنگام انتخاب محوطه بازجویی، حریم خصوصی یکی از مهم ترین عواملی است که باید به آن توجه داشت. افراد باید حس کنند که می‌توانند به بازجو اعتماد کنند.
چیدمان صندلی‌ها
صندلی‌ها را با فاصله 4 الی 4 و نیم متر از یکدیگر قرار دهید. صندلی‌ها باید پشتی صاف داشته باشند و صندلی هیچ کدام از طرفین نباید غلتک نداشته باشد. بازجو نباید بین در و فرد قرار بگیرد. این کار باعث می‌شود که فرد حس نکند در اتاق گیر افتاده است.
اتاق نظارت
اتاق نظارت باید نور مناسبی داشته باشد تا بتوان تمام ویدیوهای ضبط شده را به وضوح مشاهده کرد. قبل از استفاده از اتاق بایستی تمام تجهیزات ضبط، مورد بررسی قرار گیرند.
شروع مصاحبه یا بازجویی
در هنگام شروع مصاحبه یا بازجویی، به این ویژگی‌های فرد توجه کنید:
- وضعیت بدن: صاف و مستقیم، خمیده، فاصله گرفتن
- رنگ پوست: رنگ پریده، قرمز، سفید، متغیر
- موقعیت سر: صاف و مستقیم، یک طرفه، رو به جلو یا عقب
- چشم‌ها: جهت نگاه، باز بودن چشم ها
- دستان و پاها: حرکت، موقعیت، رنگ
- لب‌ها و دهان: موقعیت، رنگ، حرکت به بالا یا پایین
- حس غالب: بینایی، شنوایی، جنبشی، احساسی
- صدا: تن، سرعت، تغییرات
- کلمات: کوتاه، طولانی، تعداد سیلاب‌ها، اختلالات، مکث‌ها
به صحبت‌های کلیدی توجه کنید، نه فقط آنچه که شخص می‌گوید.
در هنگام مصاحبه یا بازجویی توجه ویژه‌ای به صدای فرد و نحوه پاسخگویی به سؤال ها داشته باشید. وقتی سؤالی می‌پرسید، پاسخ دادن به آن چقدر زمان میبرد؟ پاسخ کمتر از 0.5 ثانیه معمولاً به این معنا است که فرد، پیش از این پاسخ‌ها را تمرین کرده است و اگر پاسخ دادن بیش از 1.5 ثانیه زمان ببرد این یعنی که فرد در حال فکر کردن به پاسخ سؤال است.
یکی دیگر از مواردی که باید به آن توجه داشت، تغییر در افعال و ضمیرها است. تغییر افعال مورد استفاده از گذشته به آینده می‌تواند نشان دهنده حوزه‌هایی باشد که ممکن است نیاز به تحقیق بیشتری داشته باشد. یکی دیگر از حوزه‌های تغییر که باید به آن توجه کنید، تن صدا، سرعت صحبت کردن و تعداد سیلاب‌ها در هر کلمه است.
سرنخ‌های مربوط به لمس صورت
لمس صورت یعنی لمس کردن صورت با دست‌ها. در بخش‌های پراسترس مصاحبه افزایش تعداد دفعاتی که شخص دست خودش را به طرف سرش حرکت می‌دهد را تحت نظر بگیرید. وقتی چنین افزایشی رخ دهد، توجه کنید که بیشتر از 50 درصد لمس‌ها در قسمت‌هایی صورت می‌گیرد که به آنها «مقصد لمس صورت» گفته می‌شود. این روش هم مثل پوشاندن چشم‌ها، نوعی تلاش برای نفی و تکذیب است که با تلاش برای فریب دادن ارتباط تنگاتنگی دارد.
وقتی افراد تحت استرس قرار می‌گیرند، مخاط سینوسی آنها خشک می‌شود و این مسأله موجب افزایش تعداد دفعات لمس صورت خواهد شد. ممکن است این افزایش در حد 50 درصد یا بیشتر باشد. خیلی از افراد، حتی متوجه نمی‌شوند که در حال لمس کردن صورتشان هستند. حوزه‌هایی که میزان لمس در آنها بیشتر می‌شود، زیر پل بینی تا لب پایینی است.
ممکن است طی دوره افزایش لمس صورت، فرد چشمانش را بپوشاند تا مانع نشت اطلاعات شود. بنابراین لازم است موضوعی که در این مواقع مورد بحث و گفتگو قرار دارد، بیشتر بررسی شود.
1- دست‌ها و بازوها
افزایش فعالیت دست‌ها و بازوهای افراد در هنگام مصاحبه می‌تواند نشان دهنده افزایش استرس باشد. هر چند این موضوع طی فرایند بازجویی مطلوب است اما فرایند مصاحبه باید عاری از هرگونه استرسی بوده و به مصاحبه شونده امکان داده شود که مسیر و جهت گفتگو را تعیین کند.
2- آرنج‌ها
به آرنج‌ها توجه کنید. هنگامی که افراد، بدون استرس و به صورت عادی صحبت می‌کنند آرنج‌ها در اطراف بدن قرار می‌گیرد. وقتی استرس افزایش پیدا می‌کند، فرد کم کم آرنج‌ها را جمع می‌کند تا به نوعی از اندام‌های داخلی خودش محافظت کند. به این تغییر ظریف در موقعیت آرنج دقت کنید تا بتوانید سطح استرس فرد را ارزیابی کنید.
3- دست‌ها
یکی از بهترین اثرات حرکات دست، نشان دادن جرم است. متوجه خواهید شد که افراد با دستان شان جرم را بازآفرینی می‌کنند و دستان را به گونه‌ای نگه می‌دارند که انگار در حال خفه کردن یا تیراندازی هستند. بسیاری از افراد حتی خودشان اطلاع ندارند که چنین کاری را انجام می‌دهند.
4- زیبایی و آراستن
اغلب وقت ها وقتی سطح استرس افزایش پیدا می‌کند، افراد رفتارهایی که نشان دهنده آراستن و مرتب کردن ظاهر است را از خود نشان می‌دهند. حرکت دادن و بازی کردن با موها نشان دهنده افزایش سطح استرس است. اغلب خانم‌ها حین قرار، با موهای خودشان بازی می‌کنند که این امر نشان دهنده نوعی «علاقه» است که باعث واکنش استرسی در فرد می‌شود.
5- تفاوت‌های فرهنگی و تحصیلی
در هنگام ارزیابی حرکات و موقعیت دست و بازو، به تفاوت‌های تحصیلی و فرهنگی افراد توجه کنید. در برخی فرهنگ‌ها ژست بدن به صورت بسته حفظ می‌شود و حرکات کمی صورت می‌گیرد. در صورتی که در بعضی از جوامع، دایماً دست‌ها و بازوهایشان را تکان می‌دهند. هر دوی این رفتارها می‌تواند برای دو فرهنگ متفاوت، طبیعی و عادی باشد.
6- حرکات و عبارات
ترکیب حرکات و کلام افراد می‌تواند یک علامت بسیار قوی باشد. به حرکات دست یا عبارت هایی که با نشان دادن «علامت صلح» یا «انگشت وسط» همراه می‌شوند، توجه کنید. اگر ترکیب این موارد را با هم مشاهده کردید، لازم است توجه بیشتری داشته باشید زیرا در حالات معمولی، این موارد معمولاً جدا از هم نمایان می‌شوند. وقتی این حرکات انجام می‌شوند که موضوع بحث با علایم دست ارتباط داشته باشد. البته ممکن است این ارتباط، یک ارتباط لفظی یا مفهومی باشد و احتمال دارد بیانگر گناهکار بودن شخص نباشد.
تغییر در افکار
چه موقع متوجه می‌شوید افکار فرد تغییر کرده است؟ فقط کافی است به تغییرات فیزیولوژیکی وی توجه کنید. شما از قبل، اطلاعات مربوط به علایم حیاتی فرد را مشاهده کرده و مبنای آن را تعیین کرده‌اید. بنابراین:
- به تغییر رنگ لب‌ها، پوست یا دست‌ها توجه کنید.
- به تغییر الگوهای تنفسی فرد توجه کنید.
- گرگرفتگی و به هیجان آمدن پس از احساسات شدید را در نظر بگیرید.
وقتی چنین اتفاقاتی رخ دهند می‌توانید سعی کنید فرد را به سمت مورد نظر هدایت کنید. انجام این کار (در یک روز خوب!) ممکن است تنها 5 الی 10 دقیقه زمان ببرد.
نتیجه گیری
همان طور که در این مقاله مشاهده کردید، مصاحبه و بازجویی تفاوت های مهمی با یکدیگر دارند. از این رو، مصاحبه گر یا بازجو لازم است با در نظر گرفتن ویژگی های فردی و توجه به تکنیک های کلیدی، هر یک از این فرایندها را طرح ریزی کرده و پیش ببرد. در پایان، تأکید می کنیم که مصاحبه، بازجویی نیست!
